جوله‌كه‌ - خه‌سڵه‌ت و سیفه‌ته‌کانی جووله‌که‌‌ له‌ قورئاندا و هه‌قیقه‌تی له‌ناوچوونیان

خه‌سڵه‌ت و سیفه‌ته‌کانی جووله‌که‌‌ له‌ قورئاندا و هه‌قیقه‌تی له‌ناوچوونیان

ئه‌گه‌ر له‌ قورئانی پیرۆز ڕابمێنین و له‌ سیفه‌ت و خه‌سڵه‌ته‌كانی جووله‌كه‌ وردبینه‌وه‌، ئه‌بینین كه‌ جووله‌كه‌ چ كۆمه‌ڵگه‌لێكی سته‌مكار و دڕنده‌و ده‌ست به‌ خوێنن، چه‌نده‌ مێژوویان پڕ له‌ خیانه‌ت و خراپكارییه‌.. هه‌ركه‌س لێیان ورده‌وه‌بێت تێ ئه‌گات كه‌ نابێ‌ به‌ هیچ به‌ڵێن و گفتێكیان فریو بدرێ‌، چونكه‌ قوڕئان و مێژوو و هه‌قیقه‌ت و واقعی جووله‌كه‌ وه‌ك ڕۆژی ڕوون ڕووناك و ئاشكرایه‌ كه‌ چه‌نده‌ بێگفت و بێویژدان و بێبه‌زه‌ییین، دیاره‌ كه‌ (خیر الكلامیش) كه‌ قوڕئانه‌ باشترین به‌ڵگه‌ی له‌ ده‌رهه‌ق ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌له‌ پێیه‌، كه‌ داخوا چ دڕنده‌یه‌ك و دڵڕه‌قێكی سته‌مكارن، ده‌با هه‌موو تێكڕا بچینه‌ خزمه‌ت قوڕئانی پیرۆز بابزانین له‌ وێدا چۆن وه‌سفیان كراوه‌ له‌ هه‌قیقه‌ت و ماهیه‌تیان دواوه‌: 

سیفه‌ت و خه‌سڵه‌ته‌كانی جووله‌كه‌ له‌ قورئاندا 

(١) جووله‌كه‌ باش له‌ هه‌ق گه‌یشتوونه‌ كه‌چی وێڕای شاردنه‌وه‌ی هه‌قه‌كان فه‌رمانیش به‌ خه‌ڵكی ده‌ده‌ن تا خۆ لێ گێل و بێئاگاكه‌ن: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَا بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ قَالُوا أَتُحَدِّثُونَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ البقرة: ٧٦ . واته‌: (له‌‌ مه‌‌دینه‌‌دا جووه‌كان) هه‌‌ر كاتێك تووشی ئیمانداران ده‌‌هاتن ده‌‌یانگوت: ئێمه‌‌ش ئیمانمان هێناوه‌و (موسوڵمان بووین)، به‌‌ڵام كاتێك پێكه‌‌وه‌‌ كۆ ده‌‌بوونه‌‌وه‌‌ له‌‌گه‌‌ڵ‌ (به‌‌ناو زاناو دڵره‌‌قه‌‌كانیان) به‌‌ یه‌‌كتریان ده‌گوت: ئه‌‌وه‌‌ بۆ ئێوه‌‌ ئه‌‌و شتانه‌‌یان بۆ باس ده‌‌كه‌‌ن كه‌‌ خوا بۆ ئێوه‌‌ی له‌‌ (ته‌‌ورات)دا باسكردووه‌‌ (ده‌‌رباره‌‌ی پێغه‌‌مبه‌‌رایه‌‌تی محمد- صلى الله عليه وسلم ) تاوه‌‌كو بیكه‌‌نه‌‌ به‌‌ڵگه‌‌ به‌‌سه‌‌رتانه‌‌وه‌‌ لای په‌‌روه‌‌ردگارتان!! ئایا ئێوه‌‌ عه‌‌قڵتان به‌‌و شتانه‌‌ ناشكێت و ژیریتان ناخه‌‌نه‌‌كار؟! 

(٢) قوڕئان بۆمان باس ده‌كات كه‌ جووله‌كه‌ گه‌لێكی ڕه‌زیل و چاوچنۆكن: 

وه‌ك ده‌فه‌رموێت: أَمْ لَهُمْ نَصِيبٌ مِنَ الْمُلْكِ فَإِذًا لَا يُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِيرًا النساء: ٥٣. واته‌: مه‌‌گه‌‌ر ئه‌‌وانه‌‌ هه‌‌ندێك ده‌‌سه‌‌ڵاتیان به‌‌ده‌‌سته‌‌، تا ئه‌‌وكاته‌‌ به‌‌قه‌‌ده‌‌ر تۆزقاڵێك له‌‌ ناوكی خورما به‌‌خه‌‌ڵكی نه‌‌ده‌‌ن؟! 

(٣) جووله‌كه‌ هه‌میشه‌ به‌ ناهه‌ق چاوی له‌ خواردنی ماڵی خه‌ڵك بووه‌، جا چ له‌ ڕێگای سوو یا فێڵ و ته‌ڵه‌كه‌ بازیه‌وه‌ بووبێت: 

خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: وَتَرَى كَثِيرًا مِنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ المائدة‌: ٦٢. واته‌: زۆرێكیش له‌‌وانه‌‌ ده‌‌بینیت به‌‌په‌‌له‌‌و به‌‌هه‌‌ڵپه‌‌ن له‌‌ زه‌‌لكاوی تاوانی درۆو عه‌‌یبداركردنی موسوڵمانان و ده‌‌ستدرێژیی ناحه‌‌ق و خواردنی حه‌‌رامیان، سوێند بێت به‌‌خوا ئه‌‌وه‌‌ی كه‌‌ ده‌‌یكه‌‌ن زۆر خراپ و نادروسته‌‌. 

یان ده‌فه‌رموێت: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ التوبة: ٣٤ . واته‌: ئه‌‌ی ئه‌‌و كه‌‌سانه‌‌ی باوه‌‌ڕتان هێناوه‌‌، چاك بزانن كه‌‌ زۆربه‌‌ی حاخام و مالومه‌‌كانی جوو و قه‌‌شه‌‌ی گاوران، ماڵ و سامانی خه‌‌ڵكی به‌‌ناهه‌‌ق ده‌‌خۆن، به‌‌رهه‌‌ڵستی رێباز و ئاینی خوا ده‌‌كه‌‌ن، جا ئه‌‌وانه‌‌ی كه‌‌ ئاڵتون و زیو كۆ ده‌‌كه‌‌نه‌‌وه‌‌ و قایمی ده‌‌كه‌‌ن و له‌‌ پێناوی رێبازی خوادا و بۆ ره‌‌زامه‌‌ندی ئه‌‌و، نایبه‌‌خشن، ئه‌‌وه‌‌ مژده‌‌ی سزایه‌‌كی پڕ ئێشیان بده‌‌رێ‌!! 

یاخود ده‌فه‌رموێت: وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا النساء: ١٦١ . واته‌: كاتێكیش پێیان بگوترێ: وه‌رن بۆ لای ئه‌‌و (قورئانه‌‌ی) كه‌‌ خوا ناردوویه‌‌تییه‌‌ خواره‌‌وه‌‌ و بۆ لای پێغه‌‌مبه‌‌ره‌‌كه‌‌ی، كه‌‌چی ده‌‌بینی دووڕووه‌‌كان پشتت تێده‌‌كه‌‌ن و رووت لێ وه‌‌رده‌‌گێڕن به‌‌ته‌‌واوی. 

(٤) جووله‌كه‌ گه‌لێكی زۆر ترسنۆكن، بۆیه‌ له‌ ژیاندا زۆر زیلله‌ت و سه‌رشۆڕیان قه‌بووڵ بووه‌: 

وه‌ك خوا ده‌فه‌رموێت: وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَيَاةٍ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَنْ يُعَمَّرَ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ البقرة: ٩٦ . واته‌: سوێند بێت! ئه‌‌و جووله‌‌كانه‌‌ ده‌‌بینیت كه‌‌ له‌‌ هه‌‌موو خه‌‌ڵك به‌‌ په‌‌رۆشترن له‌‌سه‌‌ر دونیاو ژیانی دونیا به‌‌هه‌‌ر جۆرێك بێت، هه‌‌تا بگره‌‌ له‌‌ هاوه‌‌ڵپه‌‌رست و موشریكه‌‌كانیش، هه‌‌ریه‌‌ك له‌‌وانه‌‌ ئاوات ده‌‌خوازێت كه‌‌: هه‌‌زار ساڵ ته‌‌مه‌‌نی ببێت، هه‌‌ر چه‌‌نده‌‌ وه‌‌نه‌‌بێت ته‌‌مه‌‌نی درێژیان له‌‌ سزا رزگاریان بكات، خوایش زۆر بینایه‌‌ به‌‌و كرده‌‌وانه‌‌ی كه‌‌ ئه‌‌نجامی ده‌‌ده‌‌ن. 

لای جووله‌كه‌ گرنگ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ بژیه‌ن، بۆیه‌ لایان گرنگ نییه‌ كه‌ چۆن بژیه‌ن، چون خیانه‌ت و ناپاكیان به‌ چه‌شنێكه‌ ناتوانن ده‌ستبه‌رداری ببن بۆ ڕۆژێك هه‌موویان له‌ كونه‌ لووتا بێته‌وه‌ ده‌ر! 

بۆیه‌ به‌ موسایان ده‌گوت: قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا أَبَدًا مَا دَامُوا فِيهَا فَاذْهَبْ أَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ المائدة: ٢٤ . واته‌: كه‌‌چی گوتیان: ئه‌‌ی موسا دڵنیابه‌‌ ئێمه‌‌ هه‌‌رگیز ناچینه‌‌ ئه‌‌و شاره‌‌وه‌‌ و رووی تێناكه‌‌ین ماده‌‌م ئه‌‌و جه‌‌نگاوه‌‌رانه‌‌ی تێدا بێت، ئیتر بچۆ خۆت و په‌‌روه‌‌ردگارت جه‌‌نگ بكه‌‌ن دژیان، ئێمه‌‌ به‌ڕاستی ئا لێره‌‌دا دانیشتووین (چاوه‌ڕێی سه‌‌رئه‌‌نجامین)!! 

یاخود ده‌فه‌رموێت: لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعًا إِلَّا فِي قُرًى مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَرَاءِ جُدُرٍبَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْقِلُونَ الحشر: ١٤ . واته‌: هۆزی جوو‌له‌‌كه‌‌ هه‌‌رگیز به‌‌یه‌‌ك پارچه‌‌یی ناوێرن دژی ئێوه‌‌ بجه‌‌نگن، مه‌‌گه‌‌رله‌‌ شوێنی قایم و قه‌‌لاَی سه‌‌ختدا، یان له‌‌ پشتی دیواری به‌‌رزو قایمه‌‌وه‌‌، چونكه‌‌ ئه‌‌و جووانه‌‌ نێوانیان زۆر ناخۆشه‌‌ و چاره‌‌ی یه‌‌كتریان ناوێت، هه‌‌رچه‌‌نده‌‌ وا ده‌‌زانیت یه‌‌كپارچه‌‌ن، به‌‌لاَم له‌ڕاستیدا دڵه‌‌كانیان دوورن له‌‌ یه‌‌كه‌‌وه‌‌، چونكه‌‌ ئه‌‌وانه‌‌ ژیر و هۆشمه‌‌ند نین.بۆیه‌ ئه‌بینین ئه‌مڕۆ مسته‌وتینه‌كانیان هێنده‌ مه‌حكه‌م به‌ شووره‌ی پته‌و قایم كردووه‌. 

(٥) جوولكه‌ هه‌میشه‌ په‌یمانشكێن بوونه‌، ئه‌وان خاوه‌نی درووشمی (لا يوجد وعود مقدَّسة) ن، واته‌: هیچ به‌ڵێنێكی پیرۆز له‌ ئارادا نییه‌: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: أَوَكُلَّمَا عَاهَدُوا عَهْدًا نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ البقرة: ١٠٠ . واته‌: ئه‌‌وه‌‌ بۆ هه‌‌ر جارێك په‌‌یمانێكیان به‌‌ستبێت (له‌‌گه‌‌ڵ خواو پێغه‌‌مبه‌‌رو موسوڵماناندا) خێرا ده‌‌سته‌‌یه‌‌كیان په‌‌یمانه‌‌كه‌‌یان شكاندووه‌‌، به‌‌ڵكزو زۆربه‌‌ی زۆریان باوه‌ڕ ناهێنن (ڕێزو قه‌‌دری په‌‌یمان و ئیمان ناگرن). 
بۆیه‌ ده‌بینین له‌گه‌ڵ‌ ئه‌م هه‌موو به‌ڵێننامه‌و ڕێككه‌وتنه‌ی كه‌ ئه‌مڕۆ له‌گه‌ڵ‌ فه‌له‌ستینییه‌كان ده‌یبه‌ستن هێشتا مه‌ركه‌به‌كه‌ی وشك نه‌بۆته‌وه‌، هه‌ر له‌ دوای ڕێككه‌وتنه‌كه‌ نه‌خشه‌ ئه‌كێشن كه‌ چۆن شه‌ڕی تریان پێ بفرۆشنه‌وه‌. 

(٦) گۆڕین و ته‌حریفكردنی شته‌ نووسراوو بیستراوه‌كان، واته‌: هه‌قیقه‌ته‌كان سه‌ره‌و ژێر ئه‌كه‌ن وئه‌یشێوێنن: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: مِنَ الَّذِينَ هَادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِي الدِّينِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانْظُرْنَا لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلًا النساء: ٤٦ .واته‌: هه‌‌ندێك له‌‌وانه‌‌ی كه‌‌ بوونه‌‌ته‌‌ جوو قسه‌‌ له‌‌جێی خۆیدا ده‌‌سكاریی ده‌‌كه‌‌ن و جێ گۆركێی پێده‌‌كه‌‌ن و به‌‌ئاره‌‌زووی خۆیان لێكی ده‌‌ده‌‌نه‌‌وه‌‌ (به‌‌ كینه‌‌و گاڵته‌‌وه‌) ده‌‌ڵێن: بیستمان و به‌‌قسه‌‌شمان نه‌‌كردیت!! گوێ بگره‌‌ ده‌‌ك گوێت لێ نه‌‌بێت!! (هه‌‌روه‌‌ها ده‌‌یان گوت:) (راعنا) و ده‌‌میان بۆ خوار ده‌‌كرده‌‌وه‌‌ تا مانایه‌‌كی هه‌‌ڵه‌‌ ببه‌‌خشێت و ببێته‌‌ تانه‌‌ و ره‌‌خنه‌‌ له‌‌ دین، خۆ ئه‌‌گه‌‌ر به‌ڕاستی ئه‌‌وان بیانگوتایه‌‌: بیستمان و گوێڕایه‌‌ڵین و تۆیش گوێمان بۆ بگره‌‌و مۆڵه‌‌تمان بده‌‌ (تا تێبگه‌‌ین) چاكترو راستترو به‌‌نرختر بوو بۆیان، به‌‌لاَم (چونكه‌‌ پاك نین و ده‌‌روون نه‌‌خۆشن) خوا نه‌‌فره‌‌تی لێ كردوون به‌‌هۆی كوفریانه‌‌وه‌‌، بۆیه‌‌‌ باوه‌ڕناهێنن كه‌‌مێك نه‌‌بێت. یان ده‌فه‌رموێ‌: فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ البقرة:٧٩ واته‌: سا واوه‌‌یلا بۆ ئه‌‌و كه‌‌سانه‌‌ی كتێب ده‌‌نووسن به‌‌ده‌‌ستی خۆیان و پاشان ده‌‌ڵێن: ئا ئه‌‌مه‌‌ له‌‌لایه‌‌ن خواوه‌‌یه‌‌، تا كه‌‌مێك له‌‌ ماڵی دونیا به‌‌ده‌‌ست بهێنن، جا وه‌‌یل بۆ ئه‌‌و ده‌‌ست و (قه‌‌ڵه‌‌مانه‌‌ی) كه‌‌ شتی وا ده‌‌نووسن و وه‌‌یل بۆ ئه‌‌و كه‌‌سانه‌‌ی كه‌‌ كه‌‌سابه‌‌تی ئاوا ئه‌‌نجام ده‌‌ده‌‌ن. 

(٧) جووله‌كه‌ هه‌میشه‌ فیتنه‌و ئاژاوه‌ی له‌ دونیادا ناوه‌ته‌وه‌: 

بۆیه‌ خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إسْرائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا الإسراء: ٤ . واته‌: له‌‌ كتێبی ته‌‌وراتدا یان له‌‌ (لوح المحفوظ) دا بڕیارمان داوه‌‌و پێمان ڕاگه‌‌یاندوون كه‌‌ سوێند به‌‌ خوا ئێوه‌‌ (له‌‌ به‌‌رنامه‌‌ی ئێمه‌‌ لاده‌‌ده‌‌ن و یاخی ده‌‌بن) و فه‌‌سادو خراپه‌‌ دووجار له‌‌ زه‌‌ویدا به‌‌رپا ده‌‌كه‌‌ن، (له‌‌ غه‌‌فڵه‌‌تی خه‌‌ڵكیدا) زۆر گه‌‌شه‌‌ ده‌‌كه‌‌ن و ده‌‌سه‌‌لاَتێكی زۆر گه‌‌وره‌‌ به‌‌ده‌‌ست ده‌‌هێنن (له‌‌م سه‌‌رده‌‌مه‌‌دا دووباره‌‌ ئه‌‌م هه‌‌واڵه‌‌ قورئانیه‌‌ هاتۆته‌‌وه‌‌ دی). 

(٨) جووله‌كه‌ بكوژی پێغه‌مبه‌ران و باشترین خه‌ڵكی سه‌ر زه‌وین له‌ زانایان: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ وَكُفْرِهِمْ بِآيَاتِ اللَّهِ وَقَتْلِهِمُ الْأَنْبِيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَقَوْلِهِمْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَلْ طَبَعَ اللَّهُ عَلَيْهَا بِكُفْرِهِمْ فَلا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلاً النساء:١٥٥ واته‌: ئینجا به‌‌هۆی په‌‌یمان شكاندنیان و بێ باوه‌ڕیان به‌‌ئایه‌‌ته‌‌كانی خواو كوشتنی به‌‌ناهه‌‌قی پێغه‌‌مبه‌‌ران له‌‌لایه‌‌ن ئه‌‌وانه‌‌وه‌‌ و ئه‌‌و قسه‌‌یه‌‌شیان كه‌‌ ده‌‌ڵێن: دڵی ئێمه‌‌ داخراوه‌‌ و به‌‌رگی پێوه‌‌یه‌‌ (مه‌‌به‌‌ستیان ئه‌‌وه‌‌یه‌‌ كه‌‌ ئاماده‌‌نین گوێ بۆ هیچ راستیه‌‌ك بگرن، خوا خه‌‌شمی لێگرتن و نه‌‌فرینی لێكردن) نه‌‌خێر به‌‌و جۆره‌‌ نییه‌‌ كه‌‌ ئه‌‌وانه‌‌ ده‌‌یڵێن، به‌‌ڵكوو خوا مۆری ناوه‌‌ به‌‌سه‌‌ر دڵ و ده‌‌روونیاندا به‌‌هۆی بێباوه‌ڕ بوونیانه‌‌وه‌‌، جا هه‌‌ر بۆیه‌‌ كه‌‌مێكیان نه‌‌بێت باوه‌ڕناهێنن. یان ده‌فه‌رموێت: ويَقْتُلُونَ الَذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ آل عمران: ٢١ . واته‌: به‌‌راستی ئه‌‌وانه‌‌ی باوه‌ڕ ناهێنن به‌‌ئایه‌‌ت و فه‌‌رمانه‌‌كانی خوا و پێغه‌‌مبه‌‌رانیش به‌‌بێ هیچ هه‌‌قێك ده‌‌كوژن و ئه‌‌و خه‌‌ڵكانه‌‌ش ده‌‌كوژن كه‌‌ فه‌‌رمان به‌‌ دادپه‌‌روه‌‌ری ده‌‌ده‌‌ن، كه‌‌واته‌‌ مژده‌‌ی سزایه‌‌كی پڕئێشیان پێبده‌‌!! 

بۆیه‌ ده‌بینین كه‌ هه‌تا سێ‌ جاران هه‌وڵی كوشتنی پێغه‌مبه‌ری ئیسلامیشیان داوه‌ كاتێ‌ كه‌ گۆشتی ژه‌هراویان دا به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ، هه‌تا پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: من له‌ قورگما هه‌ست به‌ تامی گۆشتی ژه‌هراوی ده‌كه‌م، بۆیه‌ زانایان ده‌ڵێن: تۆڵه‌ی ئه‌م كاره‌ی كه‌ له‌ ده‌رهه‌ق پێغه‌مبه‌رمان كردیان له‌ ئه‌ستۆی ئێمه‌ زۆر گه‌وره‌تره‌ له‌ هه‌موو تۆڵه‌كانی سه‌ر زه‌وی. 


(٩) جووله‌كه‌ گه‌لێكی ناپاك و خیانه‌تكارن: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: وَلا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَى خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلاً مِنْهُمْ المائدة: ١٣ واته‌: به‌‌رده‌‌وام ده‌‌بینیت و بۆت ده‌‌رده‌‌كه‌‌وێت كه‌‌ زۆربه‌‌یان خیانه‌‌تكارو دوژمنكارن، مه‌‌گه‌‌ر كه‌‌مێكیان نه‌‌بێت. 

(١٠) جووله‌كه‌ گه‌لێكن هه‌تا به‌رامبه‌ر به‌خواش ده‌مدرێژو زۆڕه‌ون: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا المائدة: ٦٤ واته‌: ئه‌‌و جوله‌‌كه‌‌ (نه‌‌فام و خوانه‌‌ناسانه‌‌) ده‌‌یانگوت: خوا ده‌‌ستی به‌‌ستراوه‌‌ و خێری له‌‌ده‌‌ست نابێته‌‌وه‌‌!! ده‌‌ك ده‌‌ستیان به‌‌ستراو و بێ خێرو كه‌‌له‌‌پچه‌‌ و تووشی شه‌‌له‌‌ل بێت. 

(١١) جووله‌كه‌ گه‌لێكن هه‌تا بڵێی ترسنۆكن: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: لا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعاً إِلَّا فِي قُرىً مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَرَاءِ جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى الحشر: ١٤ واته‌: هۆزی جوو‌له‌‌كه‌‌ هه‌‌رگیز به‌‌یه‌‌ك پارچه‌‌یی ناوێرن دژی ئێوه‌‌ بجه‌‌نگن، مه‌‌گه‌‌ر له‌‌ شوێنی قایم و قه‌‌لاَی سه‌‌ختدا، یان له‌‌ پشتی دیواری به‌‌رزو قایمه‌‌وه‌‌، چونكه‌‌ ئه‌‌و جووانه‌‌ نێوانیان زۆر ناخۆشه‌‌ و چاره‌‌ی یه‌‌كتریان ناوێت، هه‌‌رچه‌‌نده‌‌ وا ده‌‌زانیت یه‌‌كپارچه‌‌ن، به‌‌لاَم له‌ڕاستیدا دڵه‌‌كانیان دوورن له‌‌ یه‌‌كه‌‌وه‌‌، چونكه‌‌ ئه‌‌وانه‌‌ ژیر و هۆشمه‌‌ند نین. بۆیه‌ خوا ده‌فه‌روێت: وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَيَاةٍ البقرة: ٩٦ واته‌: سوێند بێت ئه‌‌و جووله‌‌كانه‌‌ ده‌‌بینیت كه‌‌ له‌‌ هه‌‌موو خه‌‌ڵك به‌‌ په‌‌رۆشترن له‌‌سه‌‌ر دونیاو ژیانی دونیا 
. 
(١٢) جووله‌كه‌ گه‌لێكن تا بڵێیت دڵ‌ ڕه‌قن: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ البقرة: ٧٤ . واته‌: پاشان له‌‌وه‌‌ودوا دڵه‌‌كانتان ره‌‌ق بوو، (ئه‌‌ی جوله‌‌كه‌‌كان) هه‌‌ر وه‌‌ك به‌‌رد، به‌‌ڵكو ره‌‌قتریش له‌ به‌رد (چونكه‌‌) به‌‌راستی به‌‌رد هه‌‌یه‌‌ رووباری لێ هه‌‌ڵده‌‌قوڵێت، هه‌‌شیانه‌‌ له‌‌ت له‌‌ت ده‌‌بێت و ئاوی لێ دێته‌‌ ده‌‌ر. 

(١٣) جووله‌كه‌ تا بڵێی ڕقیان له‌ ئه‌هلی ئیمانه‌: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ المائدة: ٨٢ واته‌: سوێند به‌‌خوا ده‌‌بینیت و ده‌‌ستت ده‌‌كه‌‌وێت سه‌‌ر سه‌‌ختترینی خه‌‌ڵك له‌‌ دوژمنایه‌‌تیدا به‌‌رامبه‌‌ر به‌‌وانه‌‌ی كه‌‌ باوه‌ڕیان هێناوه‌‌، جوله‌‌كه‌‌ن و ئه‌‌وانه‌‌ی كه‌‌ هاوه‌‌ڵیان بۆ خوا داناوه‌.‌ یان ده‌فه‌رموێت: وَلا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا البقره‌: 217واته‌: به‌‌رده‌‌وام دژتان ده‌‌جه‌‌نگن هه‌‌تا واتان لێبكه‌‌ن له‌‌ دین و ئاینتان پاشگه‌‌ز ببنه‌‌وه‌‌، ئه‌‌گه‌‌ر بۆیان بكرێت. یان ده‌فه‌رموێت: وَلَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ البقرة: ١٢٠ واته‌: هه‌‌رگیز جوله‌‌كه‌‌ و گاوره‌‌كان له‌‌ تۆ (ئه‌‌ی موحه‌ممه‌د r ئه‌‌ی ئیماندار) رازی نابن، هه‌‌تا به‌‌ ته‌‌واوی شوێن ئاین و به‌‌رنامه‌‌یان نه‌‌كه‌‌ویت. 

(١٤) جووله‌كه‌ هه‌میشه‌ ده‌ستی له‌ هه‌موو پنچكێك بڕاوه‌، بۆیه‌ په‌نا هه‌تا بۆ جنۆكه‌و شه‌یاتین و ساحیرانیش ده‌به‌ن: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُوا الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ البقرة: ١٠٢ واته‌: جا جووه‌‌كان (وازیان له‌‌ كتێبی خوا ـ ته‌‌ورات ـ هێناو) شوێنی ئه‌‌وه‌‌ كه‌‌وتن، كه‌‌ شه‌‌یتانه‌‌كان ده‌‌یانخوێنده‌‌وه‌‌ ده‌‌رباره‌‌ی ده‌‌سه‌‌لاَت و حكومه‌‌تی سوله‌‌یمان، (ئاشكرایه‌‌ كه‌‌) هه‌‌رگیز سوله‌‌یمان كافر نه‌‌بووه‌‌، به‌‌ڵكوو شه‌‌یتانه‌‌كان كافربوون و خه‌‌ڵكیان فێری سیحرو جادوو ده‌‌كرد. 

(١٥) جووله‌كه‌ هه‌میشه‌ خۆیان به‌ كوڕی خوا زانیوه‌، بۆیه‌ هه‌موو گه‌لان به‌ خزمه‌تكاری خۆیان ده‌زانن، بۆیه‌ هه‌ر پێشیان وایه‌ كه‌ هه‌ر ئه‌وان ئه‌هلی به‌هه‌شتن: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاءُ اللَّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ المائدة: ١٨ واته:‌ جووله‌‌كه‌‌و گاور ده‌‌یانگوت: ئێمه‌‌ رۆڵه‌‌ی خواو خۆشه‌‌ویست و نزیكی ئه‌‌وین یان ده‌یانگوت: وَقَالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ هُوداً أَوْ نَصَارَى تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ البقرة: ١١١ واته‌: (جووله‌‌كه‌‌ و گاوره‌‌كان) ده‌‌ڵێن: هه‌‌رگیز كه‌‌س ناچێته‌‌ به‌‌هه‌‌شته‌‌وه‌‌ بێجگه‌‌ له‌‌ جووله‌‌كه‌‌ یان گاور، جا ئه‌‌وه‌‌ ئاوات و خه‌‌یاڵی خۆیانه‌‌، یان ده‌فه‌رموێ‌: وَقَالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّاماً مَعْدُودَةً البقرة:٨٠ واته‌: جووله‌‌كه‌‌كان ده‌‌ڵێن: (چه‌‌نده‌‌ گوناهباربین) ته‌‌نها چه‌‌ند رۆژیكی كه‌‌م له‌‌ دۆزه‌‌خدا ده‌‌مێنینه‌‌وه‌‌!! 
به‌هۆكاری ئه‌م هه‌موو خراپه‌كاری و تاوانكارییه‌وه‌ كه‌ كردوویانه‌ و ئه‌یكه‌ن خوای گه‌وره‌ هه‌میشه‌ به‌ چاوی بوغزو دوور له‌ ڕه‌حمه‌تی خۆی سه‌یری كردوون، هه‌ر بۆیه‌ گه‌لێكن خوزا غه‌زه‌بی لێگرتوون. 

جۆرێ‌ له‌ غه‌زه‌بی خواش ئه‌مانه‌ بوون: 

١. بێبه‌شكردنیان له‌ شته‌ پاكه‌كان به‌ هۆكار زوڵم و سته‌مه‌كانیانه‌وه‌: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ طَيِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيراً* وَأَخْذِهِمُ الرِّبا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ مِنْهُمْ عَذَاباً أَلِيماً النساء: ١٦٠- ١٦١ واته‌: به‌‌هۆی زوڵم و سته‌‌مێك له‌‌لایه‌‌ن ئه‌‌وانه‌‌ی كه‌‌ بوونه‌‌ته‌‌ جوو و به‌‌هۆی ئه‌‌وه‌‌ی كه‌‌ زۆر كۆسپیان ده‌‌خسته‌‌ به‌‌ر رێبازی خوا، ئێمه‌‌ هه‌‌ندێك نازو نیعمه‌‌تمان لێ حه‌‌رام كردن كه‌‌ پێشتر بۆیان حه‌‌لاَڵ بوو... هه‌‌روه‌‌ها به‌‌هۆی سوو خۆریانه‌‌وه‌‌ كه‌‌ به‌ڕاستی لێیان حه‌‌رام كرابوو و به‌‌هۆی ئه‌‌وه‌‌شه‌‌وه‌‌ كه‌‌ ماڵی خه‌‌ڵكی به‌‌ناڕه‌‌وا ده‌‌خۆن (هه‌‌ندێك شتی تری حه‌‌لاَڵمان لێ حه‌‌رام كردن)، بێگومان بۆ ئه‌‌وانه‌‌یان كه‌‌ بێباوه‌ڕن سزایه‌‌كی به‌‌ئێشمان ئاماده‌‌ كردووه‌‌. 

٢. خوای گه‌وره‌ كردوونی به‌ مه‌یموون و به‌راز: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذَلِكَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللَّهِ مَنْ لَعَنَهُ اللَّهُ وَغَضِبَ عَلَيْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِيرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ أُولَئِكَ شَرٌّ مَكَاناً وَأَضَلُّ عَنْ سَوَاءِ السَّبِيلِ المائدة:٦٠ واته‌: پێیان بڵێ: ئایا هه‌‌واڵتان بده‌‌مێ به‌‌ كردارێك كه‌‌ تۆڵه‌‌كه‌‌ی لای خوا خراپتره‌‌ له‌‌ تۆڵه‌‌ی له‌‌كه‌‌داركردنی موسڵمانان، ئه‌‌وه‌‌ش كرداری ئه‌‌و كه‌‌سه‌‌یه‌‌ كه‌‌ خوا نه‌‌فرینی لێكردوه‌‌ و جامی خه‌‌شم و رقی خۆی رژاندووه‌‌ به‌‌سه‌‌ریداو هه‌‌ندێكیشی كردن به‌‌ مه‌‌یمون و هه‌‌ندێكیشیان به‌‌ به‌‌راز و هه‌‌ندێكیانیشی كرده‌‌ تاغوت په‌‌رست و بت په‌‌رست؟! ئا ئه‌‌وانه‌‌ خراپترین جێگه‌‌ و رێگه‌‌یان هه‌‌یه‌‌ و گومڕاترین كه‌‌سن له‌‌ رێبازی راست و دروست. 

٣. خوای گه‌وره‌ له‌ سه‌ر زمانی داوود پێغه‌مبه‌ر (علیه السلام) نه‌فره‌تی لێكردوون: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرائيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُدَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ المائدة: ٧٨ واته‌: نه‌‌فرین كراوه‌‌ له‌‌وانه‌‌ی: بێباوه‌ڕ بوون له‌‌ نه‌‌وه‌‌ی ئیسرائیل له‌‌سه‌‌ر زاری داودو عیسای كوڕی مه‌‌ریه‌‌م، ئه‌‌مه‌‌ش له‌‌به‌‌ر ئه‌‌وه‌‌ی كه‌‌ ئه‌‌وان یاخی و سه‌‌ركه‌‌ش بوون و ده‌‌ستدرێژیان ده‌‌كرد. 

یان ده‌فه‌رموێ‌: ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُوا إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِنَ النَّاسِ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الْمَسْكَنَةُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ الْأَنْبِيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ آل عمران:١١٢ واته‌: (جووله‌‌كه‌‌) زه‌‌لیلیی و ریسواییان بۆ بڕیاردراوه‌‌ له‌‌ هه‌‌ر كوێ جێگیر بن مه‌‌گه‌‌ر له‌‌ سایه‌‌ی ئاینی خوادا بحه‌‌وێنه‌‌وه‌‌ و (زوڵمیان لێنه‌‌كرێت كاتێك ئیسلام فه‌‌رمانڕه‌‌وا بێت) یان به‌‌خۆ هه‌‌ڵواسین به‌‌خه‌‌ڵكیدا بۆ یارمه‌‌تیدانیان، یان پشتگرتنیان (له‌‌و سه‌‌رده‌‌مانه‌‌دا كه‌‌ ئیسلام فه‌‌رمانڕه‌‌وا بووه‌‌ به‌‌ئاسووده‌‌یی ژیاون، هه‌‌رچه‌‌ند له‌‌ ژێره‌‌وه‌‌ هه‌‌ر خه‌‌ریكی پیلانگێڕان بوون، له‌‌ سه‌‌ده‌‌ی بیسته‌‌میشدا توانییان ئه‌‌مریكاو ولاَتانی رۆژئاواو هه‌‌ندێ ولاَتی تریش، بكه‌‌نه‌‌ پشتیوان و دارده‌‌ستی خۆیان). ئه‌‌وانه‌‌ شایسته‌‌ی خه‌‌شم و قینی‌ خوا بوون و زه‌‌لیلی و خه‌‌جاڵه‌‌تی به‌‌شیانه‌‌، چونكه‌‌ ئه‌‌وانه‌‌ بڕوایان نییه‌‌ به‌‌ئایه‌‌ته‌‌كانی خواو پێغه‌‌مبه‌‌رانیش به‌‌ ناهه‌‌ق ده‌‌كوژن، ئه‌‌م یاخی بوون و سه‌‌رشۆڕیه‌‌یان، به‌‌هۆی سه‌‌رپێچی و گوناهباریانه‌‌وه‌‌یه‌‌، ئه‌‌وانه‌‌ هه‌‌میشه‌‌ له‌‌ سنوور ده‌‌رده‌‌چوون و ده‌‌رده‌‌چن. 

ته‌فرووتوونابوون و له‌بنهاتنی قه‌واره‌ی جووله‌كه‌ له‌ قوڕئان و سوننه‌تدا 

له‌گه‌ڵ‌ ئه‌م هه‌موو خراپه‌كاری و سیفه‌ته‌ وه‌حشیگه‌ڕایییه‌ی كه‌ جووله‌كه‌ هه‌یه‌تی، خوای په‌روه‌ردگار به‌ڵێنی ته‌فروتوونابوون و له‌ ناوچوونی پێداون، هه‌موو ئه‌و زوڵم و سته‌می كه‌ كه‌ به‌ درێژایی مێژوو له‌ ده‌رهه‌ق پێغه‌مبه‌ران زانایان و بڕوادارن و ئه‌هلی ئیسلام كردوویانه‌، ئه‌بێ‌ ڕۆژێك بێت هه‌موویان له‌ كونه‌ لووتا بێته‌ ده‌رو تۆڵه‌ی مێژووی تاڵیان لێ بسه‌نرێته‌وه‌، دیراه‌ ئه‌م قسه‌یه‌ش له‌ خۆوه‌ نه‌هاتووه‌، چون ئه‌گه‌ر سه‌یری قوڕئانی پیرۆزو سوننه‌ته‌ به‌ پێزه‌كانی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) بكه‌ین، ئه‌وه‌ هه‌قیقه‌تی فه‌نابوون و له‌ بنهاتنی قه‌واره‌ی جوله‌كه‌مان بۆ ئاشكراو مسۆگه‌ر ده‌بێت، ده‌با بزانین چۆن؟ 

له‌ قوڕئانی پیرۆزو سوننه‌تی پیرۆزی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) دا 
له‌ قوڕئانی پیرۆزو سوننه‌تی پیرۆزی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) له‌ زۆر شوێنان ئاماژه‌ به‌ كۆتایی هاتن و شكست و زه‌لیلبوونی جووله‌كه‌ ده‌ده‌ن، له‌وانه‌: 

(١) قوڕئانی پیرۆز له‌ زۆر شوێنان ئاماژه‌ی به‌ داهاتوو و ئاینده‌ی جووله‌كه‌ داوه‌ كه‌ چۆن خوا له‌ دونیا سزاو ئه‌شكه‌نجه‌یان ده‌دات: 

له‌وانه‌ خوا ده‌فه‌رموێت: وَقَطَّعْنَاهُمْ فِي الْأَرْضِ أُمَماً الأعراف: ١٦٨ . واته‌: سه‌رنه‌جامیش نه‌وه‌ی ئیسڕائیلمان كرد به‌ چه‌ند به‌شه‌وه‌. 


(٢) قوڕئان ئاماژه‌ ده‌دات كه‌ جووله‌كه‌ له‌ زیلله‌تێكی هه‌میشه‌یییدا ده‌رده‌كه‌ون: 

وه‌ك ده‌فه‌رموێت: ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُوا إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِنَ النَّاسِ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الْمَسْكَنَةُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ الْأَنْبِيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ آل عمران: ١١٢. واته‌: واته‌: (جووله‌‌كه‌‌) زه‌‌لیلیی و ریسواییان بۆ بڕیاردراوه‌‌ له‌‌ هه‌‌ر كوێ جێگیر بن مه‌‌گه‌‌ر له‌‌ سایه‌‌ی ئاینی خوادا بحه‌‌وێنه‌‌وه‌‌ و (زوڵمیان لێنه‌‌كرێت كاتێك ئیسلام فه‌‌رمانڕه‌‌وا بێت) یان به‌‌خۆ هه‌‌ڵواسین به‌‌خه‌‌ڵكیدا بۆ یارمه‌‌تیدانیان، یان پشتگرتنیان (له‌‌و سه‌‌رده‌‌مانه‌‌دا كه‌‌ ئیسلام فه‌‌رمانڕه‌‌وا بووه‌‌ به‌‌ئاسووده‌‌یی ژیاون، هه‌‌رچه‌‌ند له‌‌ ژێره‌‌وه‌‌ هه‌‌ر خه‌‌ریكی پیلانگێڕان بوون، له‌‌ سه‌‌ده‌‌ی بیسته‌‌میشدا توانییان ئه‌‌مریكاو ولاَتانی رۆژئاواو هه‌‌ندێ ولاَتی تریش، بكه‌‌نه‌‌ پشتیوان و دارده‌‌ستی خۆیان). ئه‌‌وانه‌‌ شایسته‌‌ی خه‌‌شم و قینی‌ خوا بوون و زه‌‌لیلی و خه‌‌جاڵه‌‌تی به‌‌شیانه‌‌، چونكه‌‌ ئه‌‌وانه‌‌ بڕوایان نییه‌‌ به‌‌ئایه‌‌ته‌‌كانی خواو پێغه‌‌مبه‌‌رانیش به‌‌ ناهه‌‌ق ده‌‌كوژن، ئه‌‌م یاخی بوون و سه‌‌رشۆڕیه‌‌یان، به‌‌هۆی سه‌‌رپێچی و گوناهباریانه‌‌وه‌‌یه‌‌، ئه‌‌وانه‌‌ هه‌‌میشه‌‌ له‌‌ سنوور ده‌‌رده‌‌چوون و ده‌‌رده‌‌چن. 

(٣) جووله‌كه‌ به‌رده‌وام و بێپسانه‌وه‌ ده‌كه‌ونه‌ به‌ر تووڕه‌یی و خه‌شم و قینی خوا: 

وه‌ك ده‌فه‌رموێت: وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ إِنَّ رَبَّكَ لَسَرِيعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ [ ألأعراف:١٦٧ . واته‌: یادی ئه‌و كاته‌ش بكه‌ كه‌ په‌روه‌ردگارت (ئه‌ی موحه‌ممه‌د) بڕیاریدا و ڕایگه‌یاند به‌ ڕاستی كه‌سانێك ده‌نێرێته‌ سه‌ریان تا ڕۆژی دوایی ئه‌شكه‌نجه‌و ئازاری سه‌ختیان بدات، چونكه‌ به‌ ڕاستی په‌روه‌ردگارت زۆر به‌ خێرایی تۆڵه‌ ده‌سێنێت (له‌ سته‌مكاران). خوایش بێگومان (هه‌میشه‌) لێخۆشبوو و میهره‌بانیشه‌. 

(٤) جووله‌كه‌ دووجاران زۆر له‌ خۆ بایی ده‌بن و خه‌تاو خراپه‌كاری له‌ دونیادا بلاو ده‌كه‌نه‌وه‌، تا له‌ دواییا خوا دایان ده‌گه‌رێ‌ و شكستیان پێ ده‌هێنێت: 

وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرائيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوّاً كَبِيراً * فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَاداً لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْداً مَفْعُولاً * ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً * إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لَأَنْفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِيَسُوءُوا وُجُوهَكُمْ وَلِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ كَمَا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَلِيُتَبِّرُوا مَا عَلَوْا تَتْبِيراً الاسراء: ٤-٧ . واته‌: له‌‌ كتێبی ته‌‌وراتدا یان له‌‌ (لوح المحفوظ) دا بڕیارمان داوه‌‌و پێمان ڕاگه‌‌یاندوون كه‌‌ سوێند به‌‌ خوا ئێوه‌‌ (له‌‌ به‌‌رنامه‌‌ی ئێمه‌‌ لاده‌‌ده‌‌ن و یاخی ده‌‌بن) و فه‌‌سادو خراپه‌‌ دووجار له‌‌ زه‌‌ویدا به‌‌رپا ده‌‌كه‌‌ن، (له‌‌ غه‌‌فڵه‌‌تی خه‌‌ڵكیدا) زۆر گه‌‌شه‌‌ ده‌‌كه‌‌ن و ده‌‌سه‌‌ڵاتێكی زۆر گه‌‌وره‌‌ به‌‌ده‌‌ست ده‌‌هێنن (له‌‌م سه‌‌رده‌‌مه‌‌دا دووباره‌‌ ئه‌‌م هه‌‌واڵه‌‌ قورئانیه‌‌ هاتۆته‌‌وه‌‌ دی). 

جا كاتێك (ئه‌‌ی جووه‌‌كان) به‌‌ڵێنی یه‌‌كه‌‌میان دێت (كه‌‌ تۆڵه‌‌یان لێ بكه‌‌ینه‌‌وه‌‌) به‌‌نده‌‌ تایبه‌‌تیه‌‌كانی خۆمان ده‌‌نێرینه‌‌ سه‌‌رتان كه‌‌ خاوه‌‌نی هێزو توانای زۆرن، ئیتر ئه‌‌وان به‌‌ هه‌‌موو كون و كه‌‌لێنێكی قه‌ڵاو شارۆچكه‌‌كاندا ده‌‌سوڕێنه‌‌وه‌‌و ده‌‌گه‌‌ڕێن به‌‌ شوێنیانداو ئه‌‌م هه‌‌ڕه‌‌شه‌‌ی تۆڵه‌‌یه‌‌ به‌‌ڵێنی خوایه‌‌و ده‌‌بێت بێته‌‌ دی (زانایانی سه‌‌رده‌‌م ده‌‌ڵێن_عبادا لنا_ مه‌‌به‌‌ست هاوه‌‌ڵانی پێغه‌‌مبه‌‌ره‌‌ كه‌‌ قورئان وه‌‌سفی كردوون به‌‌ توندو تیژی دژ به‌‌ خوا نه‌‌ناسان له‌‌ كاتی جه‌‌نگدا)، له‌‌ دوای ئه‌‌و لاوازیه‌‌تان (ئه‌‌ی جووه‌‌كان، له‌‌ غه‌‌فڵه‌‌ت و دواكه‌‌وتنی جیهانی ئیسلامدا) نۆره‌‌تان ده‌‌ده‌‌ینه‌‌وه‌‌و ده‌‌سه‌‌ڵاتمان به‌‌سه‌‌ر وڵاتی ئیامانداراندا پێده‌‌ده‌‌ین و ماڵ و سامان و كوڕی زۆرتان پێده‌‌به‌‌خشین و واتان لێده‌‌كردن كه‌‌ زۆر ئاماده‌‌ بن بۆ هێرش بردن و په‌‌لاماردان و پڕو پاگه‌‌نده‌‌ كردن. ئه‌‌گه‌‌ر (له‌‌ كاتی ده‌‌سه‌‌ڵاتدا) چاكه‌‌ بكه‌‌ن، ئه‌‌وه‌‌ هه‌‌ر بۆ خۆتان چاك و به‌‌سووده‌‌، ئه‌‌گه‌‌ر خراپه‌‌و تاوانیش بكه‌‌ن ئه‌‌وه‌‌ هه‌‌ر یه‌‌خه‌‌ی خۆتان ده‌‌گرێته‌‌وه‌‌، جا كاتێك كه‌‌ نۆره‌‌ی ئه‌‌نجامدانی به‌‌ڵێنی دواجار دێت، ئیمانداران كارێكتان پێ ده‌‌كه‌‌ن كه‌‌ له‌‌ ڕوخسارتاندا ڕه‌‌نگ بداته‌‌وه‌‌، (چونكه‌‌ ئه‌‌وان دڵنیان كه‌‌ هه‌‌موو ئه‌‌و به‌ڵاو ناخۆشیانه‌‌ی به‌‌سه‌‌ر گه‌‌لانی موسوڵماندا به‌‌ گشتی، هاتووه‌‌ به‌‌شێوه‌‌یه‌‌كی ڕاسته‌‌وخۆ یان ناڕاسته‌‌وخۆ ده‌‌ستی ئه‌‌وانی تیادایه‌‌)، ئه‌‌وسا ده‌‌با ئیماندار بچنه‌‌ مزگه‌‌وته‌‌وه‌‌ وه‌‌كو یه‌‌كه‌‌مجار چوونه‌‌ ناوی، ده‌‌با ئیتر ئیمانداران تۆڵه‌‌ی خۆیان بكه‌‌نه‌‌وه‌‌و ده‌‌ستیان به‌‌سه‌‌ر هه‌‌ر چیه‌‌كدا ده‌‌ڕوات درێغی نه‌‌كه‌‌ن (چونكه‌‌ ئه‌‌وان له‌‌ سته‌‌م و زۆرداری و خوێن ڕێژی درێغیان نه‌‌كرد). لێره‌دا پێویسته‌ هه‌ڵوه‌سته‌یه‌ك بكه‌ین و به‌ چاوێكی وردتر له‌ ئایه‌ته‌كه‌ ڕابمێنین.. 

له‌ زۆربه‌ی كتێبه‌كانی ته‌فسیرو ڕاڤه‌كارانی قوڕئان له‌ ته‌فسیری وَلَتَعْلُنَّ عُلُوّاً كَبِيراً وا لێك ده‌ده‌نه‌وه‌ كه‌ ئه‌و فه‌سادو خراپه‌كارییه‌ ته‌نها یه‌كجار ڕووده‌داو جاری تر ڕوو ناداته‌وه‌، ده‌ڵێن: ته‌نها له‌ سه‌رده‌می نه‌بوخوزنه‌سڕ (پادشای بابلی)یه‌كان ئه‌مه‌ ڕوویداوه‌. 
له‌ ته‌فسیری عِبَاداً لَنَا ش ده‌فه‌رموون: ئه‌و سه‌حابیانه‌ ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ له‌ سه‌رده‌می عومه‌ڕی كوڕی خه‌تتاب (خوا لێیان ڕازی بێت) فه‌تحی قودسیان كرد. به‌ڵام ده‌ڵێین: ئه‌مه‌ له‌گه‌ڵ‌ سیاقی قوڕئانی و مێژوودا ڕێك نایه‌ته‌وه‌، ئه‌ویش له‌به‌ر چه‌ند هۆیه‌ك:

١. نه‌بوخوزنه‌سڕ نه‌بووه‌، چونكه‌ ئه‌و به‌نده‌ی خوا نه‌بوو، به‌ڵكوو ئه‌و كافر بووه‌، خوا ده‌فه‌رموێت: بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَاداً لَنَا له‌ دوای ئه‌ویشا ده‌فه‌رموێت: ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً * إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لَأَنْفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ نیشان ئه‌دات، كه‌ ئه‌و جووله‌كانه‌ی كه‌ جاری یه‌كه‌م شكست ده‌هێنن، هه‌ر ئه‌وانن كه‌ بۆ جاری دووه‌م دێنه‌وه‌ مزگه‌وت. 

٢. هه‌روه‌ها عومه‌ڕی كوڕی خه‌تتابیش نه‌بوو، چونكه‌ عومه‌ر قودسی له‌ ده‌ست نه‌ساڕاكان ده‌رهێنا نه‌ك جووه‌كان، هه‌تا سه‌ڵاحه‌دینی ئه‌یویشی هه‌روایكرد. 

٣. به‌ڵام (الله أعلم) ئه‌و قه‌واره‌و ده‌سه‌ڵات و ده‌وڵه‌ته‌ی ئه‌مڕۆ ده‌گرێته‌وه‌، كه‌ ئێستاو به‌رده‌وامیش هه‌وڵی بۆ ئه‌ده‌ن بۆ درووستكردنی له‌ سه‌ر حسێبی كوشتوبڕكردنی گه‌ڵی فه‌له‌ستینی كاری بۆ وه‌ده‌ستهێنانی ده‌كه‌ن. پاشان هه‌موو جیهان هاوپه‌یوه‌ست و ده‌ستبارن بۆیان به‌ ماڵ‌ و سامان و هه‌رچی توانایه‌ك كه‌ هه‌یه‌ یارمه‌تییان ئه‌ده‌ن، خوا ده‌فه‌رموێت: ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً له‌ دوای ئه‌مه‌وه‌یه‌ به‌ڵێنی خوا دێته‌ پێش و دێته‌دی. ئه‌م ڕۆژه‌ دێت كه‌ مسوڵمانان به‌سه‌ریاندا زاڵ ببن له‌ خاك و وڵات وه‌ده‌ریان بنێن، خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لَأَنْفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِيَسُوءُوا وُجُوهَكُمْ وَلِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ كَمَا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَلِيُتَبِّرُوا مَا عَلَوْا تَتْبِيراً واته‌: ئه‌وه‌ی جووله‌كه‌ چه‌ند ساڵه‌ پێكی وه‌ ئه‌نێ‌ و درووستی ده‌كات، به‌سه‌ریاندا كاول و وێران ده‌بێ‌ و شكست ده‌هێنن. 

٤. به‌رده‌وامبوونی جووله‌كه‌: 

جووله‌كه‌كان هه‌ر هه‌موویان بنبڕ نابن له‌ سه‌ر زه‌وی، به‌ڵام په‌رته‌وازو په‌ڕاگه‌نده‌ ده‌بن، وه‌ك خوا ده‌فه‌رموێت: عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَمَكُمْ وَإِنْ عُدْتُمْ عُدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيراً الاسراء: ٨ . واته‌: ئینجا دوور نییه‌‌، په‌روه‌‌ردگارتان به‌‌زه‌یی پیاتاندا بێته‌وه‌‌و ڕه‌‌حمتان پێ‌ بكات ئه‌‌گه‌‌ر به‌خۆتاندا بێنه‌وه‌‌و ته‌وبه‌ بكه‌ن ، خۆ ئه‌گه‌‌ر بگه‌ڕێنه‌وه‌‌ بۆ پیلان گێڕان و خوێنڕێژی ئه‌مه‌ش ده‌ست ده‌كه‌ینه‌وه‌ به‌ تۆڵه‌‌ سه‌ندن و ته‌‌مێكردنتان، جگه‌‌ له‌وه‌ دۆزه‌خیش ده‌كه‌ین به‌‌ زیندان بۆ كافران كه‌ تیایدا گیربخۆن. ئه‌مه‌ش هه‌ڕه‌شه‌یه‌كه‌و له‌ خواوه‌یه‌، كه‌ پێیان ده‌فه‌رموێت: ئه‌گه‌ر جارێكیتر بیر له‌ شه‌ڕو ئاژاوه‌ بكه‌نه‌وه‌، ئێمه‌ش جارێكی تر ته‌فروتووناتان ده‌كه‌ینه‌وه‌. (والله أعلم). 

٥. ده‌رچوونیان له‌ گه‌ڵ‌ ده‌ججال: دیسان به‌ڵگه‌كان ئه‌وه‌ نیشان ده‌ده‌ن كه‌وا كاتێك ده‌ججال په‌یا ده‌بێت، هه‌فتا هه‌زار له‌ جووله‌كه‌كانی ئه‌سفه‌هان شوێنی ئه‌كه‌ون: 

٦. ئاخر شه‌ڕی یه‌كلابوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ‌ جووله‌كه‌دا: 

له‌ فه‌رموده‌ی سه‌حیحی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) هاتووه‌ كه‌ له‌ بوخاری و موسلیم گێڕدراوه‌ته‌وه‌، ده‌فه‌رموێت: «لا تَقُومُ الساعَةُ حَتَّى يُقَاتِلَ المُسْلِمُونَ الْيَهُودَ حتَّى يَخْتَبِيءَ الْيَهُوديُّ مِنْ وَراءِ الحَجَر والشَّجَرِ ، فَيَقُولُ الحَجَرُ والشَّجَرُ : يَا مُسْلِمُ هذا يَهُودِيٌّ خَلْفي تَعَالَ فَاقْتُلْهُ ، إلاَّ الْغَرْقَدَ فَإنَّهُ منْ شَجَرِ الْيَهُودِ » واته‌: قیامه‌ت هه‌ڵناسێت تاكوو مسوڵمانان شه‌ڕ له‌گه‌ڵ‌ جووله‌كه‌ ده‌كه‌ن و جووه‌كان خۆ له‌ په‌نا دارو به‌رد حه‌شار ده‌ده‌ن، دارو به‌ردو وه‌جواب دێ‌ و ده‌ڵێت: ئه‌ی مسوڵمان، ئه‌ی به‌نده‌ی خوا، ئه‌وه‌تا جووێك خۆی له‌ په‌نامن حه‌شارداوه‌، وه‌ره‌ بیكوژه‌، ته‌نها داری غه‌رقه‌د نه‌بێت، كه‌ به‌ داری جووه‌كان ناسراوه‌. 

له‌ ڕیوایه‌تێكی تردا هاتووه‌ ده‌فه‌رموێت: «تقاتلون اليهود أنتم شرقي النهر وهم غربيه» شه‌ڕ له‌گه‌ڵ‌ جووه‌كان ده‌كه‌ن، كه‌ ئێوه‌ (ئه‌وكات) له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ده‌ریاو ئه‌وانیش له‌ ڕۆژئاواكه‌ین. 

یه‌كێ‌ له‌ سه‌حابییه‌كان فه‌رمووی: كامه‌ ده‌ریا ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا؟ ئه‌ویش فه‌رمووی: ده‌ریای ئوردون، یه‌كێ‌ له‌ سه‌حابییه‌كان گوتی: به‌و خوایه‌ من نه‌مزانیوه‌ كه‌ له‌ ده‌ریایه‌ك هه‌بێت ناوی ده‌ریای ئوردون بێت، كه‌واته‌ ئه‌م شه‌ڕه‌ له‌ سنووری ئێستای ئوردون ڕووده‌دات (والله أعلم) كه‌ ئێستا جووه‌كان له‌ ڕۆژئاوای ده‌ریاكه‌ن و مسوڵمانانیش له‌ ڕۆژهه‌ڵاته‌كه‌ی. ئه‌مه‌ش له‌ دوای ده‌سه‌ڵات وه‌رگرتنی دووه‌میان ڕوو ده‌دات (والله أعلم). 

پوخته‌ی قسان: 

ئه‌و قۆناغه‌ی ئێستای جووله‌كه‌كان پیایدا ڕه‌ت ده‌بن، بریتییه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتی یه‌كه‌میان، كه‌ ئێستا كۆمه‌ڵێ له‌ مسوڵمانانیش په‌یا بوونه‌ له‌ هه‌موو دونیا تێ ئه‌كۆشن بۆ بێهێزكردن و ده‌ركردنیان له‌ قودس، گرنگیش نییه‌ كه‌ له‌ هه‌موو فه‌له‌ستین نه‌بێت، چون ئه‌وان هه‌موو جیهان یارمه‌تییان ئه‌ده‌ن و پشتی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی ئێستای جووله‌كه‌ كه‌ هه‌یه‌ ده‌گرن، به‌ڵام به‌ پێی ده‌قه‌ شه‌رعییه‌كان مسوڵمانان له‌ هه‌موو دونیا دێن و كۆ ده‌بنه‌وه‌، شه‌ڕ له‌ گه‌ڵ‌ جووله‌كه‌ ده‌كه‌ن تاكو قودس له‌ ده‌ستیانا ده‌ر ده‌هێنن و شكست به‌ هێزو مێزیان ده‌هێنن. جووله‌كه‌كان بێده‌سه‌ڵات ده‌مێننه‌وه‌ تا ئه‌و ڕۆژه‌ی كه‌ ده‌ججال په‌یا ده‌بێت و جووله‌كه‌كان دێن و پشتی ده‌گرن و جارێكی تر ده‌سه‌ڵات وه‌رده‌گرنه‌وه‌، تاكو له‌ پاشان مه‌سیح دا ده‌به‌زێ‌ و به‌ ته‌واوی ده‌سه‌ڵاتیان له‌ بن دێت و ته‌فروتوونا ده‌بن. 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 
سه‌رچاوه‌كان: 
١. چه‌ند پێگه‌یه‌كی ئینته‌رنێت 
٢. ته‌فسیری ئاسان، مامۆستا بورهان موحه‌ممه‌د ئه‌مین