1. له‌سه‌ر باوك و دایكه سوور بن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام منداڵه‌كانیان له‌سه‌ر ئاماده‌باشی بۆ نوێژه‌كان ببینن:
أ- بۆ نموونه: ئه‌گه‌ر كوڕه‌كه‌ت ویستی پێش نوێژی خه‌وتنان مۆڵه‌تی خه‌وتن وه‌ربگرێت، با بێ هیچ دوودڵی و بیركردنه‌وه پێی بڵێیت: هیچی نه‌ماوه بۆ نوێژی خه‌وتنان ته‌نها پێنج خوله‌ك نه‌بێت، با نوێژ ببێت و به یه‌كه‌وه نوێژه‌كه‌مان ده‌كه‌ین و ئه‌وجا بخه‌وه.
ب- ئه‌گه‌ر منداڵه‌كان ویستیان مۆڵه‌ت وه‌ربگرن بچنه ده‌رێ بۆ سه‌یرانگایه‌ك یان ماڵی خزمێك یان هه‌ر شوێنێك و كاتی ئێواره بوو، پێیان بڵێن: نوێژه‌كه‌مان ده‌كه‌ین ئه‌وكاته ده‌ڕۆێن.
ت- له هۆكاره‌كانی هه‌ست به‌ستنه‌وه به نوێژه‌كانه‌وه لای منداڵه‌كان: ئه‌وه‌یه كه هه‌وڵ بده‌یت مه‌وعیدو كاره‌كان به كاتی نوێژه‌كانه‌وه گرێ بده‌یت وه‌ك: (دوای نوێژی عه‌سر ده‌چینه لای فڵانه كه‌س، یان فڵان ماڵ دوای نوێژی عیشا دێن بۆ لامان..)
ئه‌مانه هه‌مووی تاكو ئه‌و منداڵه نوێژ له هه‌ست و ناخیدا بڕوێت و به‌ردوام به كارێكی گرنگ به‌هه‌ندنی بزانێت و لێی بێ ئاگا نه‌بێت.
2. خوای گه‌وره خۆمان و منداڵه‌كانیشمان پارێزراو بكات، ئه‌گه‌ر هات و حاڵه‌تێكی كوتوپڕ یان نه‌خۆشییه‌ك هاته پێش، ده‌بێت به پێی توانا منداڵه‌كانمان له‌سه‌ر چۆنییه‌تی نوێژكردن له‌و حاڵه‌تانه‌دا فێربكه‌ین، تاكو فێر ببێت و ڕابێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه نوێژ به هیچ پاساوێك له‌سه‌ر مرۆڤ لاناچێت ئه‌گه‌ر هات و نه‌خۆشیش بێت.
3. ئه‌گه‌ر سه‌فه‌ردا بون، ده‌بێت منداڵه‌كه‌ت فێری نوێژی سه‌فه‌ری بكه‌ویت و شێوازی كۆكردنه‌وه كورتكردنه‌وه (القصر و الجمع)ی فێر بكه‌یت، فێری بكه‌یت كه یاساكانی ئیسلامی هه‌مووی ڕه‌حمه‌تن و ته‌نگی و ناره‌حه‌تییان بۆ مرۆڤ ناوێت و خوای گه‌وره كارئاسانی بۆ ئێمه كردووه.
4. پاش ئه‌وه‌ی به ته‌واوی فێری فه‌رزه‌كانت كرد، پله پله‌یی بكه له فێركردنی سوننه‌ته‌كانیش.
5. منداڵه‌كه‌ت فێری ئازایه‌تی بكه له پێناو بانگكردنی هاوه‌ڵه‌كانی بۆ نوێژ، فێری بكه كه تووشی شۆك و شه‌رم نه‌بێت ئه‌گه‌ر له پێناوی نوێژه‌كه‌ی واز له قسه‌كردنێكی ته‌له‌فۆنی بنێت، یان له كاتی یاریكردن له نادییه‌ك یان شوێنێكی گشتی، یان شتانێكی تر له پێناو ئه‌وه‌ی هه‌ڵسێت و بگاته به نوێژی به‌كۆمه‌ڵ، هه‌روه‌ها ڕای بێنه كه گاڵته به‌و هاوه‌ڵانه‌ی نه‌كات كه كه‌مته‌رخه‌من و نوێژه‌كانیان دوا ده‌خه‌ن، به‌ڵكوو ئامۆژگارییان بكات و ڕێی خێریان پێشان بدات.
6. هه‌وڵ بده هه‌موو ڕۆژێكی هه‌ینی له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌ت دانیشیت، خوێندنی سوره‌تی (الكهف)تان له بیر نه‌چێت، زۆر سڵاوات دان له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم، زوو ڕۆیشتن بۆ نوێژی هه‌ینی، گوێگرتن بۆ وتار، له‌به‌ركردنی باشترینی جل وبه‌رگ تا منداڵه‌كان له‌سه‌ر ئه‌وه ڕابێن.
7. سوور به‌له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه منداڵه‌كانت ئاماده‌ی نوێژی جه‌ژنه‌كان و نوێژه بارانه ببن و له دڵیاندا بیڕوێنه، له به‌رده‌میان دووباره‌ی بكه‌وه كه تۆ چۆن نوێژی (إستخارة) ئه‌نجام ده‌ده‌یت و له‌به‌رده‌میان كڕنووشی سوپاس (سجدة الشكر)به‌ره.
8. پاداشتدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر به‌دواداچوون و به‌دواداگه‌ڕانی به‌رده‌وامی له‌سه‌ر حه‌ڵاڵ و حه‌رام، خۆڕازاندنه‌وه به تاعه‌ت، تاكو له‌سه‌ر دڵسۆزی ڕابێت و ویژدانی ئایینی و ڕه‌وشتیی تێدا گه‌شه بكات، چونكه عیباده‌ت و به‌ن‌دایه‌تی ئه‌گه‌ر له نهێنی و دوور له‌چاوی خه‌ڵك و به دڵسۆزییه‌وه ئه‌نجام درا، ئه‌وه نوور ڕۆشنایی و به‌سیره‌ت و به‌ره‌كه‌ت له ڕووی خاوه‌نه‌كه‌یدا به‌دی دێت، وه‌ك ئیبن عه‌بباس ڕه‌زای خوای لێ بێت ده‌فه‌رموێت: "إنّ للحسنة نوراً في الوجه، وضياءاً في القلب، وإن للسيئة سواداً في الوجه، وظلمة في القلب". [رواه أحمد 10846]. [به‌ڕاستی چاكه نوورو ڕۆشنایی هه‌یه له ڕووخساردا، و ڕووناكایی له دڵدا، وه خراپه‌و تاوانیش ڕه‌شایی هه‌یه له ڕووخساردا، وه تاریكاییش له نێو دڵدا]
9. به‌شداریكردنی له وتنه‌وه‌ی زیكره‌كانی شه‌وو ڕۆژ و به‌دواداچوونی له‌سه‌ری، ئاشناكردنی به‌و ئایه‌ته‌ی كه ده‌فه‌رموێت: إن الصلاة تنهى عن الفحشاء والمنكر ولذكر الله أكبر [العنكبوت:45] وه شاره‌زاكردنی به‌وه‌ی كه زیكرو نوێژو عیباده‌ته‌كانی ده‌بنه قه‌ڵغانێك بۆ مرۆڤ له‌شه‌روخراپه‌ی شه‌یتان ده‌یپارێزن، هه‌ركه‌سێكیش پشت بكاته یادی خوا شه‌یتان ده‌بێته قه‌رین و هاوه‌ڵی، وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: ومن يعرض عن ذكر الرحمن نقيض له شيطاناً فهو له قرين [الزخرف:36]
10. خۆشه‌ویستكردنی قورئان لای و هه‌ڵنانی بۆ له‌به‌ركردنی له‌گه‌ڵ فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم، ناساندنی به‌و فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم كه ده‌فه‌رموێت: "يجيء القرآن يوم القيامة؛ فيقول: يا رب حلّه، فيُلْبَس تاج الكرامة، ثم يقول: يا رب؛ زده. فيُلْبَس حلة الكرامة. ثم يقول: يا رب؛ ارض عنه. فيرضى عنه. فيقال له: اقرأ وارق وتزاد بكل آية حسنة". [رواه الترمذيّ 2915، والدارميّ 3311].
11. به‌كارهێنانی گشت هۆكاره شه‌رعییه‌كان بۆ خۆشه‌ویستكردنی نوێژه‌كان لای منداڵه‌كانمان له‌وانه:
أ- راسته‌یه‌ك یان هه‌ر شتێكی دیكه كه چۆنییه‌تی نوێژو ده‌ستنوێژی له‌سه‌ر وێنه كێشرابێت.
ب- جه‌دۆل و شتانێك كه كاتی نوێژه‌كانی له‌سه‌ر بێت.
ت- شریتی كاسێت و ڤیدێۆ، به‌رنامه‌ی كۆمبیوته‌ر له‌سه‌ر چۆنییه‌تی ده‌ستنوێژو نوێژ.
12. خۆت و منداڵه‌كه‌ت گرنگی به‌مانه بده‌ن:
أ- وتنه‌وه‌ی بانگ له‌گه‌ڵ بانگبێژو دوعای دوای بانگ.
ب- دوعای چونه‌ده‌ره‌وه له ماڵ بۆ نوێژ.
ت- دوعای چونه‌ژوه‌ره‌وه‌و هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ی مزگه‌وت.
ث- دوعای چونه ناو ئاوده‌ست و هه‌روه‌ها هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ش.
ج- ته‌سبیحات دوای هه‌موو نوێژێك.
جگه له‌مانه‌ش له‌و كارانه‌ی ڕوونن له شه‌رحی فه‌رزو سوننه‌ته‌كانی نوێژو كرده‌وه ده‌روونییه‌كان.
هه‌روه‌ها پێویسته هۆشداری به منداڵ بدرێت كه به په‌له‌و خێرا نوێژه‌كه‌ی نه‌كات، پێویسته ئه‌و فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ری صلی الله علیه وسلم بیر بێنینه‌وه كه ده‌فه‌رموێت: "أسوأ الناس: سرقة الذي يسرق من صلاته! قالوا: يا رسول الله؛ وكيف يسرق من صلاته؟ قال: لا يتم ركوعها ولا سجودها. أو قال: لا يقيم صلبه في الركوع والسجود". [رواه أحمد 22136، والدّارمي 1328]. [خراپترینی خه‌ڵك: ئه‌وه دزییه‌یه كه له نوێژه‌كه‌ی دزییه‌كه‌ی ئه‌كات! وتیان: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، وه چۆن له نوێژه‌كه‌ی دزی ئه‌كات؟ فه‌رمووی: دانه‌واندن و كڕنووشه‌كه‌ی ته‌واو ناكات، یان فه‌رمووی: پشتی ڕاست ناكاته‌وه له كاتی ڕكوع و سوجده بردندا]. هه‌روه‌ها كه پێویسته حه‌رامی وتاوانی نه‌كردن و وازهێنان له نوێژی بۆ ڕوون بكرێته‌وه.
• چۆن مامه‌ڵه‌ی منداڵه‌كانمان بكه‌ین:
§ پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویستمان هانی داوین له‌وه‌ی كه له هه‌موو كارێكماندا نه‌رم و نیانی به‌كاربێنین وفه‌رموویه‌تی: "الراحمون يرحمهم الرحمن، ارحموا من في الأرض يرحمكم من في السماء". [رواه أبو داود 4941، والترمذيّ 1924].[به‌به‌زه‌ییه‌كان خوای به‌به‌زه‌یی ڕه‌حمیان پێ ده‌كات، ئێوه به‌به‌زه‌یی بن له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی له‌سه‌ر زه‌وین، ئه‌وه‌ی له ئاسمانه به‌زه‌یی پێتاندا دێته‌وه].
§ له‌سه‌ر هه‌ركه‌سێكه كه منداڵ په‌روه‌رده‌و ئاراسته ده‌كات ئاگای له‌زۆر فه‌رمان ده‌ركردن بێت و هه‌میشه فه‌رمان نه‌دات به‌سه‌ر منداڵه‌كه‌یدا، چونكه ئه‌مه وا ده‌كات ورده ورده ئه‌و منداڵه بێزار ببێت و خۆی له جێبه‌جێكردنی فه‌رمانه‌كان بدزێته‌وه.
§ پێویسته منداڵ له‌سه‌ر ئاكاری جوانی پاداشتی مه‌عنه‌وی بدرێته‌وه وه‌ك لێ رازیبوون و دڵخۆش بوون پێی، وه هه‌روه‌ها كه پاداشتی ماددیشی پێ بدرێت و دڵی خۆش بكرێت.
§ له‌كاتێ منداڵ ده‌كه‌وێته هه‌ڵه‌یه‌كه‌وه: هه‌رده‌بێ به نه‌رمی و له‌سه‌رخۆیی، ئه‌وجا به حیكمه‌ته‌وه چاره‌سه‌ر ده‌كرێت، بۆ نموونه نابێت پێی بڵێت: (تۆ هه‌ڵه‌ت كرد)، به‌ڵكوو بڵێت: (ئه‌وكاره هه‌ڵه‌یه)
به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌كه چه‌ند جارێك هه‌ر دووباره بۆوه، ئه‌وكات ده‌كرێت له هه‌ندێك له‌و شتانه‌ی پێی خۆشن بێبه‌ش بكرێت، جا ئه‌گه‌ر هه‌ر به‌رده‌وام بوو، ئه‌وه ده‌كرێت بچێته قۆناغی سه‌ركۆنه كردن به‌ڵام به‌بێ ئیهانه‌و بچوككردنه‌وه‌و ڕه‌زیلكردنی به تایبه‌ت له‌به‌رده‌م خزم و دۆسته‌كانیدا، چونكه ئه‌وه سه‌رئه‌كێشێ بۆ هه‌ستكردن به كه‌می و ناته‌واوی.
• سزای لاشه‌یی.
تۆڵه‌و سزای لاشه‌یی ده‌ره‌نجامه‌كه‌ی خێرایه و ڕه‌نگه ببێته هۆی ئه‌وه‌ی منداڵ زووتر بێته بارو له‌ڕووكه‌شدا گوێڕاڵ ببێت، بۆیه وا له باوك و دایك ده‌كات زوو زوو په‌نای بۆ به‌رن، ئه‌مه‌ش كه هه‌ڵه‌یه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر باوك و دایك به‌كاریان هێنا ده‌بێت ڕه‌چاوی چه‌ند مه‌رجێك بكه‌ن:
1. لێدان وه‌ك خوێی چێشت بۆ ڕاهێنان و ته‌ئدیبه، ده‌بێ كه‌م بێت تاكو قیمه‌ت و به‌های خۆی له‌ده‌ست نه‌دات.
2. نابێت به‌هێزو به‌ئازار بێت.
3. كاتێك له حاڵی توڕه‌یی ته‌واودایت لێی مه‌ده، نه‌وه‌ك بێ ئاگا بیت و تووشی زیانێكی به‌رچاوی بكه‌یت.
4. له شوێنه هه‌ستیاره‌كان دوور بكه‌وه، وه‌ك سه‌رو ڕوو سنگ و سك.
5. ئه‌گه‌ر منداڵه‌كه له خوار ته‌مه‌نی باڵغ بوونه‌وه بوو لێدانه‌كان له سێ دانه زیاتر مه‌كه.
6. خۆت هه‌سته به‌و كاره‌و به‌جێی مه‌هێڵه بۆ كه‌سێكی تر.
7. هه‌ڵه‌یه دوای هه‌ڕ‌ه‌شه‌كردن تۆڵه نه‌سێنیته‌وه،
8. هه‌رله‌گه‌ڵ تۆڵه‌لێسه‌ندنه‌وه‌كه ده‌بێت ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به تاوانه‌كه‌وه هه‌یه له‌بیر بكرێت.
9. دوای به‌جێهێنانی تۆڵه‌كه نابێت یه‌كسه‌رو راسته‌وخۆ زۆر له منداڵه‌كه بكرێت دوای لێبوردن بكات،
10. پێویسته داوا له منداڵه‌كه نه‌كرێت دوای لێدان و تۆڵه‌كه نه‌گری، چونكه ڕه‌نگه ئه‌و گریانه له‌به‌ر ئێش و ئازارێ لێدانه‌كه بوبێت و نه‌توانێت نه‌گری.
چه‌ند ڕاسپێرییه‌ك:
په‌روه‌رده‌خوازی به‌ڕێز، چه‌ند ئامۆژگاری و راسپێرییه‌ك لێره‌دا پێویستن:
- منداڵه‌كانتان شاره‌زا بكه‌ن له‌به‌رده‌م كێدا ڕاده‌وستێنرێن له‌داهاتودا؟! ئه‌وان له‌به‌رده‌م زانای به‌ئاگاه ده‌وه‌ستێنرێن كه هیچی لێ ون نابێت.
- یارمه‌تیده‌ری منداڵه‌كانتان بن له‌سه‌ر ملكه‌چبوون و ته‌قواو پارێز.
- ئیرشادیان بكه‌ن بۆ دڵسۆزبوون له پێناوی خوادا، چونكه هیچ كرده‌وه‌یه‌ك وه‌رناگیریت مه‌گه‌ر خاوه‌نه‌كه‌ی به دڵسۆزی و ئیخلاسه‌وه ئه‌نجامی نه‌دات.
- ڕزق و ڕۆزییه‌كانتان پاك بكه‌نه‌وه، له ڕۆزی حه‌ڵاڵ نه‌بێت منداڵه‌كانتان به‌خێو مه‌كه‌ن، چونكه لاشه‌یه‌ك به حه‌رام په‌روه‌رده كرابێت ئاگر باشتره بۆی.
- قورئان بخوێنه‌وه‌و منداڵه‌كه‌ت فێری جوانخوێندنه‌وه‌ی بكه، ئه‌و مانایه‌نه‌شی بۆ شه‌رح بكه كه مه‌به‌ستییه‌تی.
- نیعمه‌ته‌كانی خوا بیری منداڵه‌كه‌ت بێنه‌وه، وای لێ بكه به‌رده‌وام بیر له ئایات و نیشانه‌ی خوا له نه‌فس و بوونه‌وه‌رو ئاسۆدا بكاته‌وه‌و دڵی په‌یوه‌ست بێت به‌یادی خواوه.
- ئه‌خلاق و ئاكاری جوان له منداڵه‌كه‌تدا بچێنه، چونكه دوای ئیمان ئه‌مه بنه‌ماو بناغه‌ی دینه، ئه‌وه‌ته پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم ده‌فه‌رموێت: "إنما بُعثت لأتمم صالح الأخلاق". [رواه أحمد 8729].به‌ڕاستی من هه‌ر بۆ ئه‌وه نێردرام كه كردوه باشه‌كان ته‌واو بكه‌م]
- با باوك و دایكان بزانن كه ویژدانی ئه‌خلاقیی هه‌ر له سه‌ره‌تاكانی ته‌مه‌نه‌وه له منداڵدا ده‌خوڵقێت، هه‌ر زوو له سه‌لیقه‌و ده‌ماغیدا حه‌ڵاڵ و حه‌رام، چاكه‌و خراپه، دروست ده‌بێت ئه‌گه‌ر به جوانی پێی بڵێیت.
- منداڵ هه‌ر له‌وكاته‌ی له‌سه‌ره‌تاكانی ته‌مه‌نیدایه، پێویستی به‌ئاراسته‌و زه‌بت و ڕه‌بت هه‌یه له‌گه‌وره‌كانه‌وه، ئه‌مه‌ش دوور له توندوتیژی یان لاواندنه‌وه‌و ناز پێدانی زۆر، چونكه له‌م ته‌مه‌نه‌دا سووره‌له‌سه‌ر گوێڕایه‌ڵی و به‌گوێكردنی له‌خۆی گه‌وره‌تر، منداڵ له‌م ته‌مه‌نه‌دا رازیبوونی له خۆی وه‌ستاوه له‌سه‌ر هه‌ستكردنی به ڕازیكردن و خۆشه‌ویستی و گوێڕایه‌ڵی له‌خۆی گه‌وره‌تر، ده‌بینیت بۆ ڕازیكردنی باوك و دایك یان هاوڕێكانی، بێ موناقه‌شه‌و ره‌تكردنه‌وه به‌ها ئه‌خلاقییه‌كان وه‌رده‌گرێت و له‌گه‌ڵیاندا جۆش ده‌بێت، به‌مه‌ش ویژدانی هه‌ستی ئه‌خلاقی تێدا دروست ده‌بێت و نما ده‌كات، به‌ڵام پاش باڵغ بوون ده‌بینی هیچ شتێك پێش موناقه‌شه‌و قه‌ناعه‌ت وه‌رناگرێت و كار په‌روه‌رده‌یی قورس و گرانتر ده‌بێت.
- هه‌میشه‌و به‌رده‌وام بێ ئاگا مه‌به له دوعا بۆكردنیان، دوعاو نزای باوك و دایك بۆ منداڵه‌كانی كاریگه‌رییه‌كی زۆری هه‌یه، به‌رده‌وام دوعای ئیبراهیمی خه‌لیل سه‌لامی خوای لێ بێت كه فه‌رمووی: رب اجعلنی مقیم الصلاة و من ذريتي.
سه‌رچاوه‌كان:
1. من تربية الأولاد- دار الطباعة والنشر الإسلامية (1999): أبو الحسن الحسيني.
2. طفلك ومشكلاته النفسية- دار السفير (1993): أحمد علي بدوي.
3. المهام التربوية للآباء، مرحلة ما قبل البلوغ- المركز المصري للطفولة (1998): علي لب
